Συνέντευξη που δόθηκε από τον αείμνηστο Γέροντα Σωφρόνιο κατά το παρελθόν για τον Άγιο Σιλουανό.
Μπορείτε να μας μιλήσετε λίγο για τη σχέση σας με τον Άγιο Σιλουανό; Πότε και πώς άρχισε;
Είχα συστηματικές επαφές μαζί του για περίπου 8 χρόνια μέχρι το θάνατό του το 1938. Πριν έτρεφα πάντοτε σεβασμό γι’ αυτόν αλλά δεν τον πλησίαζα. Πρώτη αληθινή συνάντηση έγινε το Πάσχα του 1931. Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα είχα δεχθεί στο μικρό μου κελί στη Μονή του Αγίου Παντελεήμονος το μοναχό Βλαδίμηρο, ένα μορφωμένο άνθρωπο μηχανολόγο που ζούσε στην έρημο. Η συζήτησή μας ήταν εντελώς εύθυμη και να τι μου είπε: «Πάτερ Σωφρόνιε, πείτε μου πώς μπορεί κάποιος να σωθεί»; Εκείνη τη στιγμή είχα φέρει το ζεστό νερό μέσα στο κελί μου και του πρόσφερα τσάι σαν να περιποιόμουνα ένα πρέσβη και του είπα: «Κρατηθείτε στο χείλος της απελπισίας και όταν αυτό σας ξεπερνάει, όταν δεν υπάρχουν πλέον δυνάμεις αποτραβηχτείτε και πιείτε ένα φλυτζάνι τσάι». Το είχα πει αυτό χωρίς να το καταλάβω πραγματικά. Αλλά αυτός φεύγοντας από μένα πήγε να επισκεφθεί το Γέροντα Σιλουανό. Όταν την άλλη μέρα συνάντησα το Γέροντα, μου είπε ότι αυτό που είχα πει στον πατήρ Βλαδίμηρο δεν είναι στο επίπεδό του και να παω να μιλήσουμε γι’ αυτό. Βέβαια αυτό το λόγο εγώ μόλις προσευχόμουν τον βίωνα σαν γαλήνη μέσα μου και ζούσα μια ευτυχισμένη ζωή, όταν όμως αυτό το πράγμα ατονούσε έχανα την αίσθηση της υπάρξεως του αιώνιου είναι και βίωνα τη μορφή αυτή της απογνώσεως. Γι’ αυτό το λόγο είχα πει στον πατήρ Βλαδίμηρο κρατηθείτε στο χείλος της απελπισίας και ο Γέροντας μου το εξήγησε με την ελπίδα ότι κάτι θα καταλάβαινα. Βρήκε μια κάποια αναλογία με το κράτει το νου σου εις τον Άδη και μή απελπίζου. Αυτή ήταν η πρώτη ουσιαστική μου συνάντηση με τον Άγιο Σιλουανό.
Μπορεί αυτός ο λόγος «κράτει τον νούν σου εις τον Άδην και μη απελπίζου» να εφαρμοσθεί απ’ όλο τον κόσμο;
Αυτοί που δεν έχουν εμπειρία ασκητικής ζωής πολύ μακράς, πολύ μακράς, που δεν έχουν ζήσει βαθειά μέσα στον Άδη πολλές φορές, δεν μπορούν να βάλουν σε πρακτική αυτή τη φόρμουλα «Κράτει τον νουν σου εις τον Άδην», γιατί δεν το έχουν βιώσει αυτό! Ο Άδης του Σιλουανού ήταν απείρως πιο βαθύς από αυτόν που μπορούμε κάπως να φαντασθούμε στη δική μας εποχή! Όταν έγραψε ότι « η αιώνια απώλειά του ήταν μια πραγματικότητα», είχε ζήσει μια ώρα της ζωής του στα εσώτερα του Άδη. Και μετά ανταμείφθηκε με την εμπειρία της οράσεως του Χριστού. Τότε άρχισε να προσεύχεται για όλον τον κόσμο όπως για τον ίδιο του τον εαυτό...Αλλά δεν μπορούμε να ακολουθήσουμε έτσι το παράδειγμά του, να το μιμηθεί ο καθένας από μας, εκτός ασκήσεως... Ο ασκητικός κόσμος δεν γνωρίζει ανώτερη αρχή από αυτήν που δόθηκε στον Σιλουανό από τον Χριστό. Φτάνοντας σ’ αυτό το σημείο αγγίζουμε στα δυο άκρα: την Βασιλεία και τον Άδη. Αλλά ο Άδης παύει να έχει κυριαρχία πάνω στον άνθρωπο , να έχει εξουσία πάνω του. Ο Θεός είναι πανταχού παρών, χωρίς να διαιρείται. Εντούτοις αυτό δεν είναι εφικτό από τους ανθρώπους που δεν έχουν εμπειρία των βασάνων του άδου. Μπορούν να φθάσουν σε μια ανάλογη κατάσταση, αλλά όχι σε εντελώς όμοια.
Τί σημαίνει ο λόγος: «Το να προσεύχεσαι για όλο το κόσμο είναι να χύνεις το αίμα σου»;
Είναι η καρδιά που υποφέρει, δεν είναι στα λόγια. Το μυστικό είναι εκεί: όπου είναι η καρδιά, εκεί είναι η χαρά και το φως. Έπειτα, ο νους ενώνεται με την καρδιά, αλλά η καρδιά είναι γεμάτη από πόνο, σαν να βγαίνει το αίμα από την καρδιά. Να αυτό που έχω καταλάβει όταν προσευχόμαστε με αυτό τον τρόπο για ολόκληρη την ανθρωπότητα, αυτό είναι σημείο ότι έχει δοθεί σε ένα ανθρώπινο πρόσωπο, σε μια υπόσταση, η χάρις να βιώσει το εξής: μπορεί να φέρει εντός του και τον Θεό και ολόκληρη την ανθρωπότητα. Και ο Θεός και ολόκληρη η ανθρωπότητα είναι το περιεχόμενο της ζωής αυτού του προσώπου. Το να ζεις χριστιανικά είναι να πλατύνεις το περιεχόμενο της ζωής σου με ένα τρόπο πρωτοφανή! Η συναναστροφή για χρόνια με έναν άνθρωπο όπως τον Άγιο Σιλουανό που έφερε μέσα του, «και το Θεό και την ανθρωπότητα», ανοίγει ασυνήθιστες προοπτικές. Και ορισμένες από τις συναντήσεις μου μαζί του ήταν πολύ διαφορετικές. Υπήρχαν ερωτήματα που με βύθιζαν μέσα σε απορίες και του τις έθεσα και με βοήθησε περισσότερο από κάθε άλλον να τα απαντήσω. Τρεις φορές την ημέρα ζητάμε στην προσευχή της Εκκλησίας, να αξιώσει ο Θεός «εν τη ημέρα ταύτη-η εν τη νυκτί ταύτη-αναμάρτητους φυλαχθήναι ημάς». Λοιπόν, τον ρώτησα: «Πως ζώντας σ’ αυτόν το κόσμο, που είναι υπερβολικά δυναμικός και βυθισμένος στην απελπισία μπορούμε να ζούμε δίχως να αμαρτάνουμε; Πως μπορούμε να αποφύγουμε την αμαρτία;» Είχα ακόμη κι άλλες ερωτήσεις, όπως οι εξής: « Πως μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι το πνεύμα που ενεργεί μέσα μας είναι το Άγιο Πνεύμα που εκπορεύεται εκ του Πατρός»; «Εφόσον ο άνθρωπος εκλήθη να δημιουργεί, ποιά είναι η ανώτερη μορφή του έργου της δημιουργίας»; «Ποια κατάσταση του πνεύματός μας δείχνει ότι είμαστε αληθινά η εικόνα του Ζώντος Θεού»;
Πως απάντησε σε αυτές τις ερωτήσεις;
Δεν τα συγκράτησα όλα, ούτε έκανα πράξη όλα όσα έμαθα από τον Γέροντα και γι’ αυτό δεν έχω το δικαίωμα να πραγματεύομαι αυτά τα θέματα, αλλά με την βοήθεια της προσευχής του θα σας πω λίγα αυτά που με δίδαξε.
Ως προς το πρώτο σημείο «πως να αποφύγουμε την αμαρτία» ο Χριστός αποκάλυψε αυτό το μυστήριο στην αγία ζωή του Γέροντος Σιλουανού με την επιταγή Του: «Κράτει τον νουν σου εις τον Άδην και μη απελπίζου». Μόλις άκουσα από το στόμα του Γέροντος ότι ο ίδιος ο Χριστός του υπέδειξε πως μπορεί να νικηθεί η αμαρτία, η εκτίμησή μου για αυτόν και η απόλυτη πίστη μου στην αγιότητά του με έπεισαν ότι αυτή η έκφραση είχε πραγματικά προέλθει από τον ίδιο τον Χριστό. Και προσπάθησα να εφαρμόσω αυτήν την αρχή στη δική μου τη ζωη. Είναι σίγουρο ότι ο Άγιος Σιλουανός είναι ένας άγιος που συγκαταχωρείται στην χορεία, στην παράδοση των μεγάλων πνευματικών Ορθοδόξων Πατέρων, αλλά έζησε και εξέφρασε αυτό που ζούσε με ένα τρόπο εντελώς πρωτότυπο. Επί πλέον γράφει για πράγματα εξαιρετικά βαθιά με λέξεις πολύ απλές. Αυτό που είναι αξιοσημείωτο είναι ότι μιλάει γι’ αυτό με ένα εντελώς φυσικό τρόπο. Από που προέρχεται αυτό; Από την εμφάνιση του Χριστού στην αρχή της ζωής του!...στην αρχή της μοναστικής ζωής του, όταν μετά τη δοκιμασία, έβλεπε την αιώνια απώλειά του, για μια ώρα...πηγαίνει στο ναό και προφέρει αυτά τα λόγια; «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με»! Και ο Χριστός του εμφανίστηκε σαν να ήταν Ζων. Ε λοιπόν! Ποτέ δεν αμφισβήτησα στο μυαλό μου την αλήθεια της εμφάνισης του Χριστού στο Σιλουανό. Γιατί; Διότι ήταν απλός-ένας στρατιώτης- έτσι δεν είναι; Αμέσως μόλις τέλειωσε τη στρατιωτική του θητεία, πήγε στο Άγιο Όρος και βλέπει αυτό! Αλλά που είναι η απόδειξη ότι αυτό είναι αλήθεια; Στο ότι άρχισε να προσεύχεται για τον κόσμο με όλο του το είναι!...Αν αυτός ο άνθρωπος ο τόσο απλός άρχισε να προσεύχεται με αυτό τον τρόπο, τί σημαίνει αυτό; Ποιά είναι η μαρτυρία ότι προσευχόταν αληθινά; Με κλαυθμούς, με όλο του το είναι, προσευχόταν για την σωτηρία του κόσμου...
Αυτή η αγάπη, αυτή η συμπόνια του Αγίου Σιλουανού για όλο τον κόσμο μπορεί να είναι η πιστοποίηση της εμφάνισης του Ζώντος Χριστού στη ζωή του και κατ’ επέκταση στη ζωή κάθε πιστού;
Αυτό σημαίνει ότι ο Χριστός του εμφανίσθηκε πραγματικά και ότι τον γνώρισε δια του Αγίου Πνεύματος, όπως περιγράφει και ο ίδιος ότι το Πνεύμα ήταν μέσα σ’ όλο το σώμα του, μέσα στο πνεύμα του, μέσα στο νου του, την διάνοια, στην καρδιά και στο σώμα. Γιατί μετά προσευχόταν έτσι, «Κύριε, ας σε γνωρίσει όλος ο κόσμος δια του Αγίου Πνεύματος». Από που προέρχεται αυτή η προσευχή; Ήταν το αποτέλεσμα, ο καρπός, αυτής της εμφάνισης... Μια στιγμή τόσο δυνατή που, όπως γράφει, αν αυτή παρατεινόταν δεν θα μπορούσε να παραμείνει εν ζωή. Αλλά το πυρ του Αγίου Πνεύματος τον γέμιζε ολοκληρωτικά. Έτσι οι ιδέες του για την ταπείνωση του Χριστού, η προσευχή του για όλον τον κόσμο, ήταν συνέπεια της αυθεντικής εμφάνισης του Χριστού, η προσευχή του για όλο τον κόσμο, ήταν συνέπεια της αυθεντικής εμφάνισης του Χριστού μπροστά του. Μπορούμε να κρίνουμε από το αποτέλεσμα. Θέλω να πω επίσης ότι είναι μια εξαιρετική περίπτωση το ότι έχει μιλήσει γι’ αυτά τα πράγματα όπως ένας αποστολικός θεολόγος, όπως μιλούσε ο Άγιος Ιωάννης ο Ευαγγελιστής. Η θεολογία ήταν η κατάσταση του είναι του. Όχι από ακαδημαϊκή γνώση. Πάντως, αν αρχίσετε να διαβάζετε προσεκτικά τον «Γέροντα Σιλουανό», θα δείτε ότι είναι ένα θεολογικό βιβλίο με πολύ απλές εκφράσεις. Δεν είχα ποτέ καμιά αμφιβολία ότι είδε το Χριστό εν Πνεύματι Αγίω, εν τη θεότητί Του, γιατί λεει ότι όταν εμφανίζεται ένα τέτοιο φως δεν μπορούμε να μην Τον αναγνωρίσουμε ως Θεό...Όπως ο Απόστολος Παύλος στην οδό προς την Δαμασκό. Σας τα λέω αυτά για να επιστήσω την προσοχή σας πάνω σε μερικά σημεία πραγματικά ουσιαστικά, μιας πολύ βαθιάς σημασίας και μιας θεολογίας αληθινά ευαγγελικής, όπως ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, γράφει με πολύ απλά λόγια. Είναι αυτό που ονομάζω, η θεολογία ως προσευχή, ή ως περιεχόμενο της προσευχής και ως κατάσταση των καρδιών μας. Το πλέον εμφανές παράδειγμα αυτής της θεολογίας είναι οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου... Η θεολογία ως προσευχή είναι η Αναφορά της Λειτουργίας, ιδίως του Μεγάλου Βασιλείου, μια πολύ σύντομη αναφορά σφαιρικής θεώρησης, και δεν είναι παρά θεολογία, αλλά την παρουσιάζουμε ως μια προσευχή, η προσευχή λαμβάνει αυτή τη μορφή, η θεολογία λαμβάνει αυτή τη μορφή.
Μέχρι τέλους, η απλότητα και η ταπείνωση του Σιλουανού απέκρυψαν την αγιότητά του από τα μάτια των περισσοτέρων. Αλλά όμως μερικοί, όπως εσείς, είχαν επαφές μαζί του, πήγαιναν και τον επισκέπτονταν. Είχε φήμη Αγίου από τον καιρό που ζούσε;
Όχι πολύ μεγάλη. Υπήρχαν πολλοί μοναχοί ανάμεσα στους Σέρβους στο Χιλανδάρι και άλλοι, θεολόγοι, ακόμη και επίσκοποι που τους άρεσε να μιλούν με αυτόν. Διατηρούσε αλληλογραφία, είχε αρκετά γράμματα. Περιγράφω μια-δυο περιπτώσεις στο βιβλίο μου. Και επίσης για την διορατικότητά του για την οποία μιλούν στην πράξη της συγκαταριθμήσεώς του με τους Αγίους.
Και στη Ρωσία, ο Άγιος Σιλουανός ήταν γνωστός; Πώς τον είχαν δεχθεί;
Ποτέ δεν εκφράσθηκε κάποια αμφιβολία ως προς αυτόν. Η ευλάβεια προς τον Γέροντα Σιλουανό ήταν πολύ μεγάλη, σταθερή. Για χρόνια το βιβλίο μου το έδιναν ως βραβείο στους φοιτητές της Θεολογικής Ακαδημίας- δεν είχαμε πολλά βιβλία. Όταν πήγα στη Ρωσία για πρώτη φορά, το 1957, αναζητώντας τους συγγενείς μου, τους αδελφούς και τις αδελφές μου, βρήκα στην αδελφή μου ένα αντίγραφο του βιβλίου γραμμένο στην γραφομηχανή! Και στην Θεολογική Ακαδημία, στο Λένινγκραντ, ένας από τους φοιτητές με πλησίασε και μου είπε: « Πάτερ Σωφρόνιε, έχω το πρωτότυπο του βιβλίου σας!» Τι ήθελε να πει μ’ αυτό; Μετά κατάλαβα ότι μιλούσε για το βιβλίο που είχε εκδοθεί στο Παρίσι και όχι για το αντίτυπο το γραμμένο στην γραφομηχανή σαν αυτό της αδελφής μου. Μου είπαν ότι είχαν γράψει εκατοντάδες αντίτυπα στην γραφομηχανή. Το όνομα του Γέροντος ήταν ευρέως γνωστό στη Ρωσία το 1957. Γνωστός και αναγνωρισμένος ως Άγιος. Η αίσθηση ήταν πολύ βαθιά παντού... Όπως στο Άγιο Όρος που είχαν υποδεχθεί το βιβλίο με πολλή εμπιστοσύνη...Αργότερα, το 1980, μίλησα στο τμήμα των εξωτερικών σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας, με τον Μητροπολίτη Φιλάρετο του Μίνσκ και τον Αρχιεπίσκοπο Πιτιρίμ (υπεύθυνο των εκδόσεων του περιοδικού). Είχαν προωθήσει την ιδέα της συγκαταριθμήσεως με τους Αγίους του Γέροντος Σιλουανού. Απάντησα ότι ήταν πολύ σημαντικό για μας, αλλά ότι δεν θέλαμε να αναμειχθούμε, και ότι η θέση μας δεν μας επέτρεπε να ασκήσουμε επιρροή. Κατά το τέλος της δεκαετίας του 70-το 1977 ή το 1979- ο Μητροπολίτης του Κάρκωβ, κ. Νικόδημος, είχε εκδώσει μια πλήρη ακολουθία για τον Άγιο Σιλουανό καθώς και ένα Ακάθιστο ύμνο, έκτοτε έγινε Μητροπολίτης του Λβοβ και με αυτό τον τίτλο υποδέχθηκε τον Οικουμενικό Πατριάρχη στο Λοβλ την προηγούμενη χρονιά, του πρόσφερε μια εικόνα του Γέροντος και πρότεινε να προβούν μαζί σε μια κοινή πράξη για την συγκαταρίθμηση με τους Αγίους του Γέροντος. Αλλά ο π. Σιλουανός, όντας μοναχός του Αγίου Όρους, ήταν υπό την δικαιοδοσία της Κωνσταντινουπόλεως, και άρα μόνο το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η ιερά Σύνοδος της Μεγάλης Εκκλησίας θα είχαν το δικαίωμα να προβούν σε αυτή την επίσημη πράξη.
Ο Άγιος Σιλουανός ήταν ένας άνθρωπος που είχε μόνο ένα όραμα, εμπνευσμένο από τη φανέρωση του Θεού που είχε φωτίσει ολόκληρο το είναι του, χωρίς εκείνος να το ζητήσει. Όταν ο Κύριος του είχε εμφανισθεί, είχε νιώσει ότι ο Θεός ήταν άπειρη αγάπη, οικουμενική αγάπη. Το Άγιο Πνεύμα του είχε αποκαλύψει την Θεότητα του Χριστού. Το Άγιο Πνεύμα του είχε διδάξει την ταπείνωση και μια αγάπη τέτοιας χωριτικότητος που αγκάλιαζε κάθε δημιούργημα. Νύκτα και η μέρα αναζητούσε να βιώσει πάλι αυτή την εμπειρία της θείας αιωνιότητας. Η μαρτυρία ενός ανθρώπου σαν τον Άγιο Σιλουανό, που ήταν εντελώς άδεια από διανοητικά επινοήματα, η μαρτυρία ενός ανθρώπου που σε ολόκληρη τη ζωή του έχυσε το αίμα της καρδιάς του στην προσευχή για όλο τον κόσμο, δεν μπορεί παρά να έχει μία ιδιαίτερη δύναμη και μια ιδιαίτερη σημασία. Μου φαίνεται ότι ο Γεροντας ήταν τόσο δεκτικός και αυθόρμητος όσο και οι πρώτοι απόστολοι. Το γεγονός ότι μπόρεσε να παραμείνει ανέπαφος από τις πλαστότητες του σύγχρονου πολιτισμού μας τον κάνει ακαταμάχητα πειστικό. Τόσο αυτοί που δεν τον γνώρισαν προσωπικά αλλά που μπορούν να τον κρίνουν από τα γραπτά του, όσο και εκείνοι που τον γνώρισαν και είδαν την γνήσια απλότητα και ταπείνωσή του έχουν πεισθεί ότι ήταν ένας άνθρωπος του Θεού.
Πηγή: Περιοδικό Καθοδόν αρ.23